Brusella Nedir ? Brusella Bulaşıcı Mıdır?

Malta humması olarak da bilinen Brusella, insan ve hayvanlarda enfeksiyona yol açan dünya çapında en yaygın zoonoz hastalıklardan birisidir. İnsanlarda brusella enfeksiyonu ile ilgili ilk bulgular MÖ 750 yıllarına kadar uzanmaktadır. Antik Mısırlılara ait kemik kalıntılarında brusellanın genel komplikasyonlarından olan sakroilitis ve osteoartiküler lezyonlar tespit edilmiştir. Hastalık etkeni bakterinin ilk izolasyonu ise 1887 yılında David Bruce tarafından, yüksek ateş sonucu ölen bir İngiliz askerinin dalağından yapılmıştır.

Amerikan bilim adamı Allice Evans; sığırlarda yavru atmaya neden olan ve o dönemde Bang basili olarak adlandırılan bakteri ile insanlardaki Malta humması hastalığı arasındaki ilişkiyi ortaya koymuş, araştırıcı hastalık etkenini ilk olarak izole eden David Bruce onuruna Bang basilini “Brucella” olarak yeniden adlandırmıştır. Araştırıcının çalışmaları, insanları brusella enfeksiyonundan korumak için geliştirilen pastörizasyon proseslerine öncülük etmiştir.

Brusella etkeni Gram negatif, aerobik, hareketsiz ve spor formu bulunmayan bir bakteridir. Bakterinin yıllardır bilinen ve farklı hayvan türlerine özgü  altı türü bulunmakla birlikte son yıllarda dört brusella türü daha tanımlanmıştır (Tablo 1).

Tablo 1: Brusella türleri ve hastalık oluşturduğu asıl konakçı türler.

İnsanlar brusella etkenleri için doğal konakçı değildir, dolayısıyla insanlarda meydana gelen brusella enfeksiyonlarının tamamı hayvansal kaynaklıdır. Tablo 1’de gösterilen brusella türleri arasında insanlar için en patojenik olanı B. Melitensis’ tir. Diğerleri ise önem sırasına göre; B. suis, B. abortus ve B. Canis şeklinde sıralanabilir. Bunun yanında deniz memelilerinde hastalık oluşturan B. ceti’nin de zoonotik özellikte olduğu gösterilmiştir.

Sinsi bir hastalık olan brusella, doğal konakçılarda genellikle üreme organlarına yerleşmektedir. İntraselüler (hücre içi) bir bakteri olan brusella etkenleri bulaştıkları canlının bağışıklık elemanı hücreleri tarafından fagosite edilmekte, bu hücreler içinde canlılığını devam ettirerek bölgesel lenf yumrularına ulaşmakta ve buralardan da sistemik olarak vücuda yayılmaktadır. Gebe olmayan hayvanlarda herhangi bir klinik belirti göstermeksizin varlığını sürdürmekte, gebe olanlarda ise sıklıkla yavru atmaya neden olmaktadır.

Brusella Hastalığının Belirtileri

Hastalığın hayvanlardaki belirtileri;

• İneklerde başlıca belirtileri yavru atmadır. Yavru atma genellikle gebeliğin  5 – 7. ayları arasında olur.
• Gebelik süresini tamamlayarak doğan yavrularda da doğum sonrası hemen ölüm görülebilir. Plasentanın atılamaması ve rahim iltihaplanması sonucu tekrar gebe kalma süresi uzar veya kalıcı kısırlık görülebilir.

Hastalık insanlarda başlangıçta aralıklı ateş, kas ve eklem ağrıları gibi grip benzeri belirtilerle seyretmekte, tedavi edilmediği durumlarda vücutta çeşitli bölgelerde kolonileşmekte, artritis, karaciğer apse formasyonu ve kalp kası iltihabına neden olmaktadır. Hastalık bulguları non-spesifik olduğu için özellikle brusellanın nadir görüldüğü bölgelerde sıklıkla gözden kaçmakta veya diğer hastalıklarla karıştırılmaktadır. Bu yüzden insan ve hayvanlarda hastalığın kesin tanısı laboratuvar teşhisiyle konulmaktadır. Brusella melitensis ile enfekte kişiler (n=500, 290 erkek, 210 kadın) üzerinde yapılan bir araştırmada hastalığın hikâyesi ve ortaya çıkan hastalık belirtileri Tablo 2’ de gösterilmiştir.

Tablo 2: insanlarda brusella hastalığının belirtileri.

Brusella Nasıl Bulaşır?

Mikrop, hasta hayvanların dışkı, süt ve atık yavru zarları ile çevreye bulaşıp insanlarda hastalık meydana getirir. Ahır veya ağıl içinde hayvanlar arasında bulaşma ağız, deri, göz yoluyla, çiftleşme ve sağım sırasındaki hatalar sonucu meme yoluyla olur. Mikrobu taşıyan gebe hayvanlar yavru atarken veya doğururken plasenta ve suları ile çevreyi bulaştırırlar. Mikrobu taşıyan hasta hayvanlarda yavru attıktan sonra aylarca sütte mikrop bulunur.

Hastalığın yoğun olarak görüldüğü bölgelerde, hayvancılıkla uğraşan kişiler ve mezbaha çalışanları arasında bakteri ile doğrudan temas (enfekte hayvana ait yavru zarları, yavru suları vb.) en genel bulaşma şeklidir. Laboratuvar çalışanları için bakterinin inhalasyon yoluyla alınması veya hayvan sağlığı çalışanlarının (veteriner hekim, veteriner sağlık teknikeri/teknisyeni) çiftlik hayvanlarının aşılanmasında kullanılan ve canlı bakteri içeren aşıları kazayla kendilerine yapması veya bu aşıların göz ve konjuktivaya sıçraması gibi durumlar major bulaşma şeklini oluşturmaktadır.

Tüketiciler açısından ise uygun şartlarda pastörize edilmemiş süt ve süt ürünleri ile az pişirilmiş et, karaciğer ve kemik iliği gibi ürünlerin tüketilmesi birincil bulaşma nedenidir. Gastro intestinal bulaşma için de anti asit ilaç kullanımının brusella bulaşma riskini artırdığı bilinmektedir. Gebelikte yavru zarları yoluyla hasta anneden yavruya bulaşma olabileceği bildirilmektedir. Benzer şekilde hastalıkla enfekte olmuş emziren annelerde, anne sütünde brusella etkenleri izole edilmiş olduğu için emzirme yoluyla hastalığın bebeğe bulaşabileceği rapor edilmiştir. Enfekte hayvanlarda çiftleşme ile brusellanın bulaştığı bilinmektedir, son araştırmalara göre insan sperminde brusella etkenleri izole edilmiştir. Buna göre brusella hastalığının insanlar arasında da seksüel yolla bulaşması mümkün görülmektedir. Kan ve kemik iliği nakilleri ise nadir bulaşma yolları arasında gösterilmektedir.

Dünya genelinde insanlarda her yıl 500.000 yeni brusella vakası rapor edilmektedir. Avrupa’nın Akdeniz kıyıları, Kuzey ve Doğu Afrika, Yakın Doğu Ülkeleri, Hindistan, Orta Asya, Meksika ile Orta ve Kuzey Amerika hastalığın yaygın olduğu bölgelerdir. Avustralya, Kanada, Kıbrıs, Danimarka, Finlandiya, Hollanda, Yeni Zelanda, Norveç, İsveç ve İngiltere’de brusella eradike edilmiştir.

Brusella Hastalığından Korunma Yolları

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) insanların bruselladan korunması için gerekli olan anahtar faktörleri şu şekilde sıralamıştır:

-Bruselladan korunma, mesleki hijyen ve gıda hijyenine bağlıdır.

-Tüm süt ürünleri ısıl işlemi görmüş sütlerden imal edilmelidir.

-Çiğ süt ve ürünlerinin tüketilmesinden kaçınılmalıdır.

-Et ve et ürünleri uygun ısıl işleminden sonra tüketilmelidir.

-Laboratuvar çalışanları için özel önlemler alınmalıdır.

-Sağlık çalışanları muhtemel risklerin farkında olmalıdır.

-Kamu sağlığı eğitimlerinde gıda hijyeni ve mesleki hijyen vurgusu yapılmalıdır.

Geçmişte Eski Sovyetler Birliği ve Çin’de insanlar için brusella aşısı geliştirilip kullanılmış, bu aşıların insanlarda enfeksiyon oranını önemli ölçüde düşürdüğü görülmüştür. İki hafta arayla iki enjeksiyon şeklinde uygulanan aşılamada güçlü, ancak görece olarak kısa süreli bir bağışıklık sağlanmış, iki yılda bir tekrarlanması gerektiği bildirilmiştir. Özellikle risk altındaki meslek grupları için brusella aşılamasının etkili koruma sağlayabileceği önerilmektedir.

Dünya Sağlık Örgütü’nün çiftlik hayvanlarında bruselladan korunma ve hastalığın eradikasyonu yönünde vurgu yaptığı anahtar faktörler ise aşağıdaki gibidir:

-Çiftlik hayvanlarında bruselladan korunmanın en iyi yolu, dikkatli sürü yönetimi ve hijyendir.

-Hastalığın önlenmesinde ve hastalıktan korunmada aşılama önemli rol oynar.

-Sığırlarda Brucella abortus S 19 ve RB 51, koyunlarda ise Brucella melitensis Rev 1aşıları önerilir.

-Etkenlere yoğun bir şekilde maruz kalındığı durumlarda  aşıların etkinliği sınırlı olabilir.

-Etkili koruma ve kontrol programları toplumun tüm bölümlerinin işbirliğini gerektirir.

-Kontrol programları uygun şeklide planlanmalı ve koordine edilmelidir.

-Eğitim ve bilgilendirme çalışmaları toplumun tüm katmanları ile işbirliğinin tesisi için vazgeçilmezdir.

-Hastalığın çiftlik hayvanlarından eradikasyonu, brusella yönünden tarama testleri yapılması ve pozitif hayvanların kasaplık edilmesi, etkili kontrol önlemleri ve hayvan hareketlerinin kontrol altına alınmasına bağlıdır.

Kamu sağlığının brusella hastalığından korunması ancak ve ancak  rezervuar hayvanların eliminasyonu ile mümkündür. Bu amaca ulaşmak için kamu sağlığı otoriteleri ile hayvan sağlığı otoritelerinin sıkı işbirliği elzemdir. Bu işbirliği etkili kontrol programlarının oluşturulmasında ilk aşamadır. Hastalığın eradikasyonu için toplumun tüm segmentleri işbirliğine dahil olmalı ve kendi desteklerini sunmalıdır. Bu işbirliği bireylerin kendi sağlıklarını koruma ve iyileştirme konusundaki farkındalıklarından, eradikasyon programlarının hayata geçirilmesi için kaynak bulması gereken bölgesel ve ulusal politik liderlerin  farkındalığına kadar kapsamlı olmalıdır.         

Hayvanlarda Brusella Tedavi Edilebilir mi?

Hem ekonomik olmaması hem de taşıyıcılığın önlenememesi nedeniyle hayvanlarda tedavi önerilmez. Ancak korunma tedbirleri ile hastalık ile mücadele edilir.

Sığırlarda tazminatlı kesim uygulanmaktadır.

Brusella hastalığında tazminat ödenebilmesi için laboratuvarda bakteriyolojik teşhis konulması zorunludur.

Hayvanların itlaf ve imha işlemlerine resmi veteriner hekim nezaret etmelidir.

Ülkemizde Hayvanlarda Brusella İle Nasıl Mücadele Edilmektedir?

Sığırlarda 12 ay ara ile 2 aşılama yapılır.

Hastalıklı hayvanlar tarafından kullanılan bölmelerden çıkan gübre, diğer hayvanların ulaşamayacağı bir yerde muhafaza edilir, uygun bir dezenfektanla işleme tabi tutulur ve en az 3 hafta bekletilir.

En sık bulaşma yolu, hasta hayvanlardan elde edilen çiğ süt ve süt ürünlerinin tüketilmesidir.

Ülkemizde en çok bulaşma çiğ sütten yapılan peynir, krema ve yağlarla olur. Ayrıca hasta hayvanların etleri, vücut sıvıları ve hasta hayvanın plasentası ile bulaşır.

Genel olarak, çiğ sütten yapılan peynirlerde ve krema yağlarda özellikle yaz sıcaklarında brusella mikrobu ölmez ve uzun süre canlı kalır. Hastalığın yoğurt ile bulaşması mümkün değildir. Çünkü yoğurt yapılırken süt mutlaka kaynatılır ve ilave edilen maya sütü asidifiye eder. Hastalıklı bir sürüdeki sağlıklı ineklerden elde edilen sütler, uygun ısıl işlemden geçirilmek amacı dışında süt işleme tesislerine nakledilemez, çiğ süt olarak satışa sunulamaz. Hasta hayvanlardan elde edilen sütün imhası zorunludur.

Şikâyetler genelde hastalıklı süt veya peynir tüketildikten 2-3 hafta sonra görülür. Hastalık genellikle halsizlik, iştahsızlık, vücut ağrısı ve hafif ateşle başlar. Brusella daha sonra geceleri titreme ile yükselen ateş, kas ve büyük eklem ağrıları ile kendini gösterir.