Birçoğumuzun lise yıllarından aşina olduğu İndikatör nedir? Sorusuna çok kısa bir cevap vermek mümkündür. İndikatörler birer ayraçtır. Bu tanımı biraz daha açmak gerekirse bir ortamın nasıl olduğunu ayırt etmek için kullanılan maddelerdir. Yani birer ayraç görevi görürler. Ayrıca indikatörlere; sıklıkla asit-baz ayracı veya asit-baz indikatörü de denir.
İndikatörler, ortamın PH değeri hakkında bilgi sahibi olmak için kullanılırlar. Titrasyonun bitiş noktasını belirlemede yardımcıdırlar. Kullanılan indikatörler genellikle ya zayıf asit ya zayıf baz özelliğini taşır. Ayrıca indikatörlerin ayrı bir kullanım alanı daha bulunur. Renksiz maddelerden meydana gelen ve yine renksiz olan bir reaksiyon ürünün tanımlanmasında ve reaksiyonun tam olarak gerçekleşip gerçekleşmediğini anlamada kullanırlar.
İndikatör Çeşitleri
İndikatör nedir? Sorusuna cevap bulduğumuza göre indikatörleri daha yakından tanıyabiliriz. İndikatörlerin farklı farklı çeşitleri bulunur.
İşte o indikatör çeşitleri;
- Karışık indikatörler
- Asit-baz indikatörleri
- Çöktürme indikatörleri
- Redoks indikatörleri şeklinde sıralanabilir ve sınıflandırılır.
Karışık İndikatörler
Hassas sonuçların gerektiği bazı deney veya durumlarda bu indikatörlere başvurulur. Bu şekilde oluşturulan indikatör sayesinde çok daha dar bir PH aralığının saptanması yapılabilir. Karışık indikatörlerin elde edilmesi için isminden de anlaşılacağı üzere farklı indikatörler karıştırılır.
Uygun olan iki indikatörün karıştırılması ile dar PH aralıklı yeni bir karışık indikatör elde edilmiş olur ve yapılacak çalışmanın daha hassas bir indikatörle yapılması sağlanır. Metilen kırmızısı ile metilen mavisinin karıştırılması ile ortaya çıkan viole renkli ve 5.45 ile 5.5 PH değeri arası darlığa sahip yeni indikatör, karışık indikatöre çok güzel bir örnektir.
Asit-baz İndikatörleri
Genellikle zayıf asit ve zayıf bazların oluşturduğu indikatör çeşididir. ‘HIn’ sembolü ile gösterilmesiyle bilinir. Bu indikatör çeşidinde, titre edilen maddenin eşdeğer PH’sı ile indikatör maddenin renk değiştirme PH’sı göz önünde bulundurulmalı ve uyumlu bir indikatör seçilmelidir. Aksi halde deney başarısız olur. Ayrıca sıcaklıktan etkilenen indikatörleri kullanırken dikkat etmeli ve sıcak ortamlarda kullanılmamalıdır. Kullanıldığı takdirde yanlış sonuçlar elde edilebilir.
Çöktürme İndikatörleri
Çözeltiye çok az miktarda eklenen iyon, gerekli şartlar olgunlaştığında reaksiyonuna giren çöktürücü reaktifin fazlasıyla tuz oluşturur. Bu tuz renklidir. Bu şekilde indikatör görevini yerine getirmiş olur. Potasyum kromatın kullanıldığı Mohr metoduyla Klor tayinindeki Potasyum kromat, çok güzel bir çöktürme indikatörü örneğidir.
Redoks İndikatörleri
Redoks reaksiyonlarında kullanılan redoks indikatörleri, meydana gelen kompleks ürün ile koyu bir renge bürünür. Oluşan kompleks tekrar geriye dönme kabiliyetine sahip yani tersinirdir ve ayrışması kolaydır. Ayrıca kompleks olarak oluşan ürünün uygun stabilitede olması gerekir. Bu duruma uygun bir şekilde reaksiyon gerçekleştirilmezse indikatör yeterince iyi bir şekilde özelliklerini gösteremez ve reaksiyonun başarısız olmasına sebep olur. Volhard yönteminde eklenilen Fe3+, redoks indikatörüne verilebilecek en güzel örneklerden biridir.
Doğal İndikatör Nedir? ve Örnekleri Nelerdir?
Doğal indikatör, doğada bulunan ve herhangi bir işleme tabi tutulmadan doğal haliyle indikatör görevi gören ve bu şekilde maddenin asit veya bazlığına göre renk değiştiren maddelerdir. Doğada bu şekilde indikatör olarak kullanılmaya uygun pek çok madde bulunur.
Onların en çok bilinenleri şöyledir;
- Ortanca çiçeği; yetiştirildiği toprağın pH’ına göre farklı renklerde çiçek açar. Toprak asidik ise mavi, bazik ise pembe çiçekler açar.
- Lavanta; bu bitki asidik ortamda renksiz, bazik ortamda kahverengi rengini alır.
- Kiraz; bu meyve asidik ortamda açık pembe, bazik ortamda açık sarı rengini alır.
- Gül yaprağı; bu çiçeğin yaprağı, asidik ortamda açık pembe, bazik ortamda sarı rengini döner.
- Kırmızı Lahana Suyu; asidik ortamda renksiz iken bazik ortamda trol mavisi rengine dönüşür.
- Çilek; sevilen meyve, asidik ortamda açık turuncu iken bazik ortamda sarı ve yeşil arası bir renk alır.
- Çay; asidik ortamda sarı, bazik ortamda kahverengi rengindedir.
- Kırmızı Soğan Kabuğu; bu sebzenin kabuğu, asidik ortamda açık kırmızı iken bazik ortamda açık kahverengi rengini alır.
- Kuşburnu; asidik ortamda kırmızı, bazik ortamda koyu yeşil rengini alır.
Yukarıda verilen doğal indikatörler, hassas çalışılması gerekilen zamanlarda tercih edilmez. Daha çok doğal yollarla asit-baz tayini gerektiren zamanlarda kullanılırlar. Ayrıca yukarıdaki doğal indikatörler dışında kalan ve kolayca bulabileceğimiz daha birçok farklı doğal indikatör vardır.
İndikatörler ve Aldığı Renkler
PH aralığını bulmak veya ortamın en azından asidik mi bazik mi olduğunu anlamak için kullanılan bir sürü indikatör vardır. Bu indikatörlerin bazısı çok hassas aralıklar için kullanılırken bazısı da geniş aralıkta asitlik veya bazlık belirlemede kullanılır.
Bazı indikatörler ve aldığı renkler;
- Turnusol Kağıdı; en ünlü indikatörlerden olan turnusol, asidik ortamda kırmızı iken bazik ortamda mavi renk alır.
- Metil Oranı; asidik ortamda kırmızı, bazik ortamda sarıdır.
- Metil Kırmızısı; asidik ortamda kırmızı, bazik ortamda sarı renklidir.
- Fenolftalein; asidik ortamda renksiz, bazik ortamda pembe rengini alır.
- Nitrazin Sarısı; asidik ortamda sarı, bazik ortamda mavi renklidir.
- Bromotimol Mavisi; asidik ortamda sarı, bazik ortamda mavi renklidir.
- Krezol Kırmızısı; asidik ortamda sarı, bazik ortamda kırmızıdır.
- Alizarin Sarısı; asidik ortamda sarı, bazik ortamda eflatun rengini alır.
- p-nitrofenol; asidik ortamda renksiz, bazik ortamda sarı renklidir.
- Bromokrezol Yeşili; asidik ortamda sarı, bazik ortamda mavidir.
- Timol Mavisi; asidik ortamda kırmızı, bazik ortamda sarı rengini alır.
- Kongo Kırmızısı; asidik ortamda mavi, bazik ortamda kırmızıdır.
- Bromofenol Mavisi; asidik ortamda sarı, bazik ortamda mavi renklidir.
Yukarıda sıralanan bu indikatörler, en çok bilinen ve kullanılan indikatörlerdir. Bunların dışında kalan daha onlarca indikatör vardır. Hepsi aynı amaca hizmet eder (Ortamın pH’ını belirleme) fakat kullanımları değişiklik (PH aralığına göre hassas ve hassas olmayan vs.) gösterebilir.
